🇬🇧 EN

Many innovative projects begin life as small ventures or startups, eventually evolving into thriving companies. However, only a few manage to go beyond business frameworks and become movements—that is, phenomena engaging communities around an idea or mission. A project is usually a specific, time-bound activity aimed at achieving a defined goal or creating a product. A company is an organizational structure that enables scaling the project, generating revenue, and maintaining continuity. A movement, in turn, means something more: it is a community of people united by shared values and a goal, who actively promote social or economic change.

The key difference is that a movement ≠ marketing. A movement cannot be created solely through a clever advertising campaign or slogan. While marketing can support the development of a community around a brand, a true movement requires authentic engagement from people and a response to a real need. In other words, a movement is born bottom-up—from conviction and a shared sense of purpose, not from a marketing budget. If we treat a movement only as a promotional tool, we risk losing credibility. Communities sense the difference between genuine efforts to bring change and another advertising gimmick.

A global movement emerges when a project addresses a systemic problem, and the company “sells” a sense of purpose—not just a product. In other words, the foundation of a movement is a mission that tackles a global challenge affecting people in different parts of the world. When a project targets a local niche or a minor improvement, it has a lower chance of rallying the masses. On the other hand, when an initiative tackles a universal issue—such as climate change, social inequality, access to education, or financial transparency—it gains the potential to unite people across geographic boundaries.

What’s more, companies that succeed globally do not merely sell a product—they sell the idea and values behind it. As Simon Sinek put it: “People don’t buy what you do, they buy why you do it.” For example, an electric vehicle manufacturer doesn’t just sell a car but a vision of a cleaner, more sustainable world. An edtech company doesn’t just offer an app—it promotes belief in equal educational opportunities around the globe. Clients and supporters become part of the movement when they feel that by purchasing a product or supporting a project, they’re participating in something bigger—a positive social change. Global growth, then, stems from the ability to communicate a deeper sense of purpose. In practice, this means putting mission above features: start with “why,” then move to “what” and “how.”

5 Conditions to Build a Movement

Can every innovative project become a movement? In theory, yes—but it must meet five key conditions that form the framework for transforming a project into a global movement:

1. The project addresses a global problem: The initiative should tackle a universal challenge, not just a local curiosity. If you're solving a problem felt around the world (e.g., lack of access to clean water, low financial transparency, climate change), it's easier to mobilize an international community. A global problem provides common ground for all involved—people in different countries recognize the same pain and want to alleviate it. For example, the Estonian project “Let’s Do It!” hit on the universal issue of environmental littering, and in a short time spread to over 100 countries, engaging a total of 17 million people.
2. There is a shared language—emotional, cultural, or technological: A movement needs a universal language of narrative that makes the idea understandable and compelling for diverse audiences. This could be a catchy slogan, an imaginative metaphor, or a symbol people rally around (e.g., a logo, gesture, hashtag). A shared language works on the level of emotions and values—appealing to the desire for freedom, justice, or solidarity beyond cultural divides. Often, technology also plays the role of language—connecting participants in the movement. Social media platforms, apps, or open technological standards can serve as communication media for the movement, facilitating the exchange of experiences and knowledge. The key is for the message to be consistent and unified, regardless of the country—so everyone feels addressed by the mission.
3. The project has a narrative leader: Behind every great movement stands a charismatic thought leader or group of leaders who can turn the project’s mission into a compelling story. Such a narrative leader gives the idea a face and a voice—embodying the values of the movement. It could be a startup founder passionately speaking about the company’s mission at conferences, in blogs, or on social media. It could also be an expert or activist who becomes the spokesperson for the cause. What matters is that the leader can inspire others, spark a vision, and build credibility. Their role also includes guarding the consistency of the message so the movement doesn’t drift from its original direction. For example, in Poland, the Great Orchestra of Christmas Charity is inseparably linked to Jurek Owsiak—without his energy and credibility, it’s hard to imagine such strong annual involvement of millions of people in fundraising. Similarly, many tech companies earn movement status thanks to thought leaders—people who speak about more than just products, offering a vision for the future of the entire industry.
4. The structure allows for decentralization: A movement will grow globally only if people in different places can act independently within the shared idea. This means the project must be designed to enable decentralized initiatives. Instead of tight control from a central hub, the movement should resemble an ecosystem—with local leaders, grassroots groups, and communities adapting the core idea to their own contexts. The organizational structure (if any formal one exists) should support the franchising of the idea or the creation of local chapters or partnerships. Example: the “Let’s Do It!” movement, after a successful action in Estonia in 2008, provided frameworks and tools for other countries to organize their own cleanup days. Similarly, in business, companies that build user communities (e.g., open-source tech projects) allow the community to co-create the product. Decentralization increases scale: every participant feels co-responsible and empowered to act, fueling geometric—not just linear—growth beyond the headquarters’ actions.
5. The project has partners at multiple levels: No movement develops in a vacuum—you need to build a broad coalition of partners: social, institutional, and commercial. Social partners (e.g., NGOs, local community leaders) provide access to engaged people and help earn grassroots trust. Institutional partners (governments, international agencies, universities) can boost the movement’s credibility, offer endorsements, and sometimes legal or infrastructural support. Meanwhile, market partners (other businesses, investors, media) help scale resources and reach broader audiences. Crucially, all partners must share at least part of the movement’s values—only then is collaboration authentic. A textbook example is again Estonia’s Let’s Do It!—for the first national cleanup action, over 500 official partners were involved, from ministries and municipalities to rival companies that normally competed. United by a common goal, these entities were able to cooperate—showing the powerful effect of joining forces in the name of an idea. In business, it’s the same—a global pro-consumer movement initiated by a fintech company can win allies in regulatory bodies or industry media to collectively push for sector-wide changes.

Fulfilling the five conditions above doesn’t guarantee success, but lacking any of them significantly hinders the formation of a movement. If a project doesn’t solve a serious problem, it won’t rally the crowds. If people lack a common language of communication, the movement will dissolve into noise. Without a leader—there’s no direction; without decentralization—no scale; without partners—no leverage.

Examples from Central and Eastern Europe

It's worth illustrating the above framework with real-life examples. Although global movements are often associated with Silicon Valley or Western corporations, Central Europe has also managed to turn projects into something more than just business. Below are several examples of innovative initiatives from our region—in fields such as technology, energy, fintech, or climate—that have either already become movements or show strong potential:

• “Let’s Do It!” (Estonia) – from forest cleanup to World Cleanup Day:

In 2008, a group of Estonians decided to clean their country of illegal waste dumps in a single day. They succeeded—engaging 50,000 volunteers who cleaned up Estonia in just 5 hours. A video from the action went viral and sparked a global cleanup movement under the slogan “Let’s Do It!” By 2018, the movement had spread to over 100 countries and 17 million volunteers, organizing the annual World Cleanup Day. The Estonian project tackled a global problem(planetary littering), had a strong message (“Let’s do it!”—a universal and positive call), and a leader in Rainer Nõlvak, who managed to turn a local initiative into a global vision. The structure is decentralized—each country organizes its own actions using the movement's know-how. There’s no shortage of partners either: Let’s Do It World collaborates with, among others, the UN Environment Programme and numerous NGOs around the world. Today, it is one of the fastest-growing ecological movements globally, and also a socio-business initiative—since technological startup solutions for waste mapping and volunteer coordination platforms have sprung up around the idea.

• TransferWise (Estonia) – fintech as a movement for fair finance:

The Estonian startup TransferWise (now Wise) began with a simple idea: cheap, transparent international transfers for everyone. But behind the product was a mission to fight hidden bank fees. Wise launched a global campaign called “Stop Hidden Fees,” organizing petitions and lobbying the financial sector to disclose the real costs of currency exchange. Thousands of customers joined the campaign, the media covered it, and even politicians in the UK supported the company’s demands. TransferWise went beyond marketing its service—it became a spokesperson for systemic change in finance, selling the idea that money should move cheaply and fairly for people around the world. It’s an example of a CEE company that scaled globally (now serving customers in over 170 countries) by building a movement of financially conscious consumers around its “why.” People recommended the service not only to save money but because they felt they were supporting a fair cause—pressuring banks to play fair. Wise met all the movement conditions: global problem (expensive money transfers), shared language (#StopHiddenFees became a unifying slogan), narrative leadership (founder Taavet Hinrikus regularly spoke as a consumer finance expert), decentralization (referral programs and user community spread the idea bottom-up), and partnerships (e.g., with Change.org to collect petition signatures).

• Prusa Research (Czechia) – a global 3D printing community:

The Czech company founded by Josef Průša originally produced hobbyist 3D printers, but thanks to its open-source approach, it gathered a global movement of makers and 3D printing enthusiasts around it. Sharing projects, active community presence, and building user communities turned Prusa into more than a manufacturer—it became a knowledge exchange platform and a symbol of DIY culture in 3D printing. The company has already sold over 400,000 printers to customers in 160 countries, reaching ~10% of the global desktop 3D printer market. More importantly, Prusa maintains “close relationships with 3D printing communities worldwide”—it runs a forum, model libraries, and supports events. Customers have become brand ambassadors and part of the open innovation movement. From the start, Prusa was global in character (3D printing knows no borders), communicated in the shared language of creative making, and Josef Průša himself emerged as a narrative leader in the 3D world. The structure is distributed—independent user groups across all continents develop modifications and share advice. It also has strong educational partnerships (Prusa printers are used in universities and workshops). This is an example of how the vision of “a printer for everyone” transformed into a global maker movement of mutual support.

• Brainly (Poland) – an educational platform as a movement of learners:

The Polish startup Brainly (formerly Zadane.pl) created a platform where students ask questions and other students answer. The idea proved universal—today, Brainly is the largest educational network in the world, with about 350 million users (pre-ChatGPT era) across every continent. The platform solves a global problem—the need for help with learning and homework, which students face from the USA to India to Brazil. The movement’s language is the idea of crowdlearning—learning together—which is emotionally appealing as it builds a sense of community (“Don’t study alone—study with us!”). Brainly promotes the idea that education is a shared adventure, not a solitary struggle. The platform’s founders (Michał Borkowski et al.) often emphasize their mission of leveling educational opportunities. Decentralization is in the platform’s DNA: users create the content, and local communities moderate the platform in 35 countries. Partnerships? Brainly collaborates with educational institutions (e.g., in Poland with GovTech for remote learning campaigns) and has attracted investors globally who believe in the community-based learning model. This helped it survive the rise of AI—Brainly integrated with AI tools instead of competing. The Brainly community is essentially a movement for the free sharing of knowledge, where students are both recipients and creators of value.

• Prezi (Hungary) – changing the way we present ideas:

Although Prezi is primarily a software company offering presentation tools, its impact bears the hallmarks of a movement. Founded in Budapest, the platform broke away from boring slides and proposed a nonlinear, visual method of presenting—inspiring millions of people to share stories more creatively. Today, Prezi has over 160 million users worldwide, and its approach to presentations has influenced communication culture in business and education. The global problem? Prezi tackled the widely felt pain of “death by PowerPoint.” The movement’s shared language is the slogan “a great presentation is a story, not slides”—a message that resonates with anyone who’s ever had to present. The movement’s narrative leaders are Prezi’s founders (Peter Arvai and team), who educated the community in this new approach through TED talks and blogs. Prezi built a global community of trainers and enthusiasts who independently promoted the method—this is decentralization. Partnerships with conferences (e.g., TED invested in Prezi early on) and educational institutions helped reach wider audiences. As a result, a movement around communication transformation grew around the product—we now talk about business storytelling and enriched presentations, largely thanks to the trend started by Prezi. It’s a great example that even a software tool can generate cultural change if backed by a clear mission (in this case: making communication more human and engaging).

These examples show that Central Europe has its own “unicorns of movements”—projects that, thanks to the right approach, have achieved influence that goes far beyond pure business. Each operates in a different sector, but they share a pattern: a bold global vision combined with local authenticity and strong community engagement.

Why Central Europe Has an Advantage

Do projects from our part of the world have specific predispositions to evolve into movements? Looking back over the years, one can identify several characteristics of Central and Eastern Europe (CEE) that provide an advantage in building internationally engaged communities:

• Systemic resilience and a culture of “making do”:

Central European countries have experienced decades of turbulent change—from systemic transformations to economic upheaval. This has shaped entrepreneurs who are exceptionally resilient and creative. We grew up in uncertainty—political, economic—so shocks don't surprise us. We know how to adapt, cut costs, and rebuild from scratch. This resilience is priceless when pursuing global expansion or striving for social change, because CEE leaders don’t fold at the first crisis. On the contrary—difficulties are treated as the norm to be handled with ingenuity and effort. The well-known Polish concept of kombinowanie—finding unorthodox solutions in tough conditions—is, in the startup context, nothing other than the skill of improvisation and iteration when resources are scarce. Founders from our region often have to be “hackers” from the start—if something doesn’t exist, they’ll cobble it together from available parts. From childhood, we learn to find creative shortcuts, “build from scraps,” and survive; this is the best school of entrepreneurship. Such resourcefulness and resilience are traits of movement leaders—they enable them to weather storms and stay on course when others would give up.

• Experience of transformation and a vision for change:

The current generation of business leaders in CEE either remembers or was raised by those who experienced the great transformation of the 1990s. This is a unique experience of massive socio-economic change. It proves tangibly that systemic change is possible, that a country can modernize within a decade, building new institutions from scratch. This collective memory translates into a “sky is the limit” mindset—it’s easier for us to envision bold change because we’ve seen it happen in our societies. Systemic resilience goes hand-in-hand with a certain courage of vision—if we managed to achieve the impossible (e.g., peacefully dismantle communism, liberalize the economy, join the EU and NATO), then why couldn’t we solve the world’s next big problem? Our leaders also have a pragmatic streak—transformation taught us that change isn’t a slogan, but hands-on groundwork. That’s why movements born in CEE often combine idealism with operational concreteness. For instance, in former Eastern Bloc countries, strong pro-democracy and anti-corruption movements thrive today (fighting for the rule of law, free media)—their organizers draw from the lessons of previous decades. In business, socially-minded companies know that beyond a lofty idea, they must deliver real value—otherwise they won’t survive on a still-developing market.

• Global thinking from day one:

Most CEE countries have relatively small domestic markets, which paradoxically has been a blessing for international ambitions. Startups from Poland, the Czech Republic, or Estonia can’t “just play at home”—their markets are too small, so they are forced to think globally from the outset. They design products scalable to the world, priced in euros or dollars, not just local currencies. This born-global mindset means CEE projects are designed with diverse users in mind, and founders gain early experience pitching ideas internationally. When it comes time to build a movement, it’s easier for them to translate ideas into other countries—they planned it that way from the beginning. Additionally, language barriers are shrinking—the younger generation in our part of Europe speaks English very well (often better than peers from southern Europe), which facilitates global dialogue. Thanks to this, a leader from Warsaw or Budapest can freely inspire people in London or San Francisco, without communication inferiority.

• Technological and adaptive talent:

Central Europe is known for its strong technical and mathematical education. This has produced a talent pool of engineers and innovators competing with the best in the world. Importantly, many of these specialists worked for Western companies (outsourcing, corporates), gaining fluency in global standards while learning flexibility. The result? World-class talent that is also frugal, resilient, and focused on solving practical problems. Such people can quickly adapt the latest technologies or work methodologies to local projects—in other words, we have adaptive competencies. When there’s a need to build a platform for a movement (e.g., a volunteer app, an information-sharing system), our engineers and product managers will do it quickly and cost-effectively. Compared to Silicon Valley, we also know how to work lean—we stretch every euro cent, because lower living costs taught us efficiency. Less money doesn’t mean worse results—it often means smarter solutions. This efficiency is crucial when a movement is just budding and lacks major sponsors.

• Diaspora and support networks:

Though not mentioned explicitly in the brief, it’s worth highlighting one more advantage: a vast diaspora from CEE countries spread across the globe, which often eagerly supports “its own.” Poles, Romanians, Bulgarians, or Ukrainians live and work all over the world, maintaining ties to their homeland. As a result, a founder from our region usually “knows someone who knows someone” in London, New York, or Singapore. As one entrepreneur observed: the Central European diaspora is an open and helpful network—if you need industry contacts abroad, chances are a compatriot is already there and willing to lend a hand. This global web of connections is priceless when scaling a movement—it helps enter new markets, understand other cultures, and find local partners. You could say we have natural ambassadors worldwide, who proudly watch the successes of their countries of origin and often want to get involved. Many startups from CEE owe their rapid expansion to smart use of expat and emigrant networks.

To sum up, Central Europe has both the “muscle” and the “heart” to build movements. Muscle—because our entrepreneurs are battle-hardened, talented, and globally capable. Heart—because historically we value community, remember solidarity (e.g., through the legacy of the Solidarity movement in Poland), and are motivated to catch up to a better world. This makes our region fertile ground for initiatives that can connect business with the idea of social change on a global scale.

Turning an innovative project into a global socio-business movement is an ambitious task—but as the examples show, it is entirely possible. The key is to move beyond the perspective of a single product or market and look at your project as the seed of something bigger. If your project addresses a meaningful problem, if you can give it a universal language and gather people around it who are ready to act—you have the foundations of a movement.

Remember the role of the narrative leader, who will serve as a beacon for others. Design structures so that you hand over part of the control to the community—let users, partners, and fans co-create the future of this initiative with you. Look for allies across sectors, because there is strength in unity.

Central Europe proves that you don’t have to be from Silicon Valley to think globally and change the world. Sometimes our local perspective, combined with determination and creativity rooted in unique experience, becomes an advantage. When building a movement, be concrete and authentic—avoid empty grandstanding and TED-style generalizations. People will follow you if they see a clear purpose, an actionable framework, and truth in your actions.

And finally, ask yourself this question: does your own project have the potential to become a movement? What global “why” lies behind it?

If you already know the answer—act, test, and iterate. A movement isn’t built in a day—it’s a process that requires persistence.

But the reward is far greater than a one-off profit: it’s impact, long-term loyalty from your community, and a seat at the global table where the future is being shaped.

Join to our newsletter

🇵🇱 PL

Jak przekształcić innowacyjny projekt w globalny ruch społeczno-biznesowy

Wiele innowacyjnych projektów rozpoczyna życie jako małe przedsięwzięcia lub startupy, z czasem przeradzając się w prężnie działające firmy. Jednak tylko nieliczne wykraczają poza ramy biznesu i stają się ruchem – czyli zjawiskiem angażującym społeczności wokół idei lub misji. Projekt to zazwyczaj konkretne, ograniczone w czasie działanie nastawione na osiągnięcie określonego celu lub stworzenie produktu. Firma to struktura organizacyjna, która pozwala skalować projekt, zarabiać i utrzymywać ciągłość działań. Ruch natomiast oznacza coś więcej: to społeczność ludzi zjednoczonych wspólnymi wartościami i celem, którzy aktywnie promują zmianę społeczną lub gospodarczą.

Kluczowa różnica polega na tym, że ruch ≠ marketing. Ruchu nie da się wykreować jedynie sprytną kampanią reklamową czy sloganem. O ile marketing może wspierać rozwój społeczności wokół marki, prawdziwy ruch wymaga autentycznego zaangażowania ludzi i odpowiedzi na realną potrzebę. Innymi słowy, ruch rodzi się oddolnie – z przekonania i wspólnego poczucia sensu, a nie z budżetu marketingowego. Jeśli traktujemy ruch tylko jako narzędzie promocji, ryzykujemy utratę wiarygodności. Społeczność wyczuje różnicę między szczerym dążeniem do zmiany a kolejnym chwytem reklamowym.

Globalny ruch powstaje wtedy, gdy projekt rozwiązuje problem systemowy, a firma „sprzedaje” sens działania, nie tylko produkt. Innymi słowy, fundamentem ruchu jest misja adresująca globalne wyzwanie, które dotyka ludzi w różnych miejscach świata. Gdy projekt celuje w lokalną niszę lub drobną usprawnienie, ma mniejszą szansę porwać za sobą tłumy. Natomiast gdy inicjatywa mierzy się z problemem uniwersalnym – jak zmiana klimatu, nierówności społeczne, dostęp do edukacji czy przejrzystość finansów – zyskuje potencjał, by połączyć ludzi ponad podziałami geograficznymi.

Co więcej, firmy odnoszące globalny sukces nie sprzedają wyłącznie produktu – sprzedają ideę i wartości, które za nim stoją. Jak ujął to Simon Sinek: "Ludzie nie kupują tego, co robisz, lecz dlaczego to robisz". Przykładowo, producent samochodów elektrycznych nie sprzedaje tylko pojazdu, ale wizję czystszego, zrównoważonego świata. Firma edtech nie oferuje jedynie aplikacji, ale wiarę w równość szans edukacyjnych na całym globie. Klienci i sympatycy stają się częścią ruchu, gdy czują, że kupując dany produkt czy wspierając projekt, uczestniczą w czymś większym – w pozytywnej zmianie społecznej. Globalny rozwój bierze się zatem z umiejętności komunikowania głębszego sensu działania. W praktyce oznacza to stawianie misji ponad funkcjonalnościami: najpierw “dlaczego”, potem “co” i “jak”.

5 warunków do zbudowania ruchu

Czy każdy innowacyjny projekt może stać się ruchem? Teoretycznie tak, ale musi spełnić pięć kluczowych warunków, które tworzą ramy transformacji projektu w globalny ruch:

1. Projekt odpowiada na problem globalny: Inicjatywa powinna adresować uniwersalne wyzwanie, a nie tylko lokalną ciekawostkę. Jeśli rozwiązujesz problem odczuwalny na całym świecie (np. brak dostępu do czystej wody, niską transparentność finansową, zmiany klimatyczne), łatwiej zmobilizujesz międzynarodową społeczność. Globalny problem daje wspólną płaszczyznę wszystkim zainteresowanym – ludzie z różnych krajów rozpoznają ten sam ból i pragną go złagodzić. Przykładowo, estoński projekt “Let’s Do It!” trafił w uniwersalny problem zaśmiecenia środowiska, dlatego w krótkim czasie rozprzestrzenił się na ponad 100 krajów, angażując łącznie 17 milionów ludzi.
2. Istnieje wspólny język – emocjonalny, kulturowy lub technologiczny: Ruch potrzebuje uniwersalnego języka narracji, dzięki któremu idea jest zrozumiała i porywająca dla różnych grup odbiorców. Może to być chwytliwe hasło, metafora przemawiająca do wyobraźni lub symbol, pod którym jednoczą się ludzie (np. logo, gest, hashtag). Wspólny język działa na poziomie emocji i wartości – np. odwołuje się do pragnienia wolności, sprawiedliwości czy solidarności ponad podziałami kulturowymi. Często rolę języka pełni też technologia, która łączy uczestników ruchu. Platformy społecznościowe, aplikacje czy otwarte standardy technologiczne mogą stać się medium komunikacji ruchu, ułatwiając wymianę doświadczeń i wiedzy. Warunkiem jest, by przekaz był jednolity i spójny, niezależnie od kraju – tak by każdy czuł się adresatem misji.
3. Projekt ma lidera narracji: Za każdym wielkim ruchem stoi charyzmatyczny lider opinii lub grupa liderów, którzy potrafią przekuć misję projektu w porywającą opowieść. Taki lider narracji daje twarz i głos idei – personifikuje wartości ruchu. Może to być założyciel startupu, który z pasją opowiada o misji firmy na konferencjach, blogu czy w mediach społecznościowych. Może to być ekspert lub aktywista, który staje się rzecznikiem sprawy. Ważne, aby lider umiał inspirować innych, zarażać wizją i budować wiarygodność. Jego rolą jest także konsekwentne pilnowanie przekazu, by ruch nie stracił swojego pierwotnego kierunku. Przykładowo, w Polsce Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy jest nierozerwalnie związana z osobą Jurka Owsiaka – bez jego energii i wiarygodności trudno wyobrazić sobie tak silne, coroczne zaangażowanie milionów ludzi w zbiórki. Podobnie, wiele firm technologicznych zyskuje status ruchu dzięki liderom-myślicielom (tzw. thought leaders) – ludziom, którzy potrafią mówić o czymś więcej niż produkt, snując wizję przyszłości całej branży.
4. Struktura pozwala na decentralizację: Ruch urośnie globalnie tylko wtedy, gdy ludzie w różnych miejscach będą mogli działać samodzielnie w ramach wspólnej idei. Oznacza to, że projekt musi być zaprojektowany tak, by umożliwić decentralizację inicjatyw. Zamiast ścisłej kontroli z jednego centrum, ruch powinien przypominać ekosystem – z lokalnymi liderami, oddolnymi grupami i społecznościami, które adaptują główną ideę do swoich warunków. Struktura organizacyjna (o ile istnieje formalna) powinna wspierać franchising idei lub tworzenie lokalnych oddziałów, chapterów, partnerstw. Przykład: ruch “Let’s Do It!” po udanej akcji w Estonii w 2008 roku dał ramy i narzędzia innym krajom, by same organizowały u siebie dni sprzątania świata. Podobnie w biznesie, firmy budujące społeczność użytkowników (np. open-source’owe projekty technologiczne) pozwalają, by społeczność współtworzyła produkt. Decentralizacja zwiększa skalę: każdy uczestnik czuje się współodpowiedzialny i ma pole do inicjatywy, co napędza wzrost ruchu geometrycznie, a nie tylko liniowo od działań centrali.
5. Projekt ma partnerów na wielu poziomach: Żaden ruch nie rozwija się w próżni – potrzebne jest budowanie szerokiej koalicji partnerów: społecznych, instytucjonalnych i rynkowych. Partnerzy społeczni (np. organizacje pozarządowe, liderzy lokalnych społeczności) dają dostęp do zaangażowanych ludzi i pomagają zdobyć zaufanie oddolnie. Partnerzy instytucjonalni (rządy, agendy międzynarodowe, uczelnie) mogą wzmocnić wiarygodność ruchu, zapewnić patronaty, czasem wsparcie prawne lub infrastrukturalne. Z kolei partnerzy rynkowi (inne firmy, inwestorzy, media) pomogą w skalowaniu zasobów i dotarciu do szerszej publiczności. Istotne jest, by wszyscy partnerzy dzielili przynajmniej część wartości ruchu – wtedy współpraca jest autentyczna. Modelowy przykład to ponownie estoński Let’s Do It! – do pierwszej akcji sprzątania kraju zaangażowano ponad 500 oficjalnych partnerów, od ministerstw i samorządów po konkurencyjne firmy, które na co dzień ze sobą rywalizowały. W obliczu wspólnego celu podmioty te potrafiły współdziałać, co pokazuje, jak potężny efekt daje zjednoczenie sił w imię idei. W biznesie analogicznie – globalny ruch prokliencki zainicjowany przez fintech może zyskać sojuszników w instytucjach regulacyjnych czy mediach branżowych, by wspólnie naciskać na zmiany w całej branży.

Spełnienie powyższych pięciu warunków nie gwarantuje jeszcze sukcesu, ale brak któregokolwiek z nich znacząco utrudnia zbudowanie ruchu. Jeśli projekt nie rozwiązuje niczyjego poważnego problemu – nie porwie tłumów. Jeśli ludzie nie będą mieli wspólnego języka komunikacji – ruch rozmyje się w szumie informacyjnym. Bez lidera zabraknie kierunku, bez decentralizacji – skali, a bez partnerów – mocy przebicia.

Przykłady z Europy Środkowej

Warto zilustrować powyższe ramy realnymi przykładami. Choć globalne ruchy często kojarzą się z Doliną Krzemową lub zachodnimi korporacjami, Europie Środkowej także udaje się przekształcać projekty w coś więcej niż biznes. Poniżej kilka przykładów innowacyjnych inicjatyw z naszego regionu – w obszarach technologii, energii, fintech czy klimatu – które albo już stały się ruchem, albo mają ku temu potencjał:

• “Let’s Do It!” (Estonia) – od sprzątania lasu do Światowego Dnia Czystości: W 2008 roku grupka Estończyków postanowiła w jeden dzień oczyścić swój kraj z dzikich wysypisk. Udało się – zaangażowali 50 tysięcy wolontariuszy i posprzątali Estonię w 5 godzin. Filmik z akcji obiegł świat i zapoczątkował globalny ruch sprzątania świata pod hasłem “Let’s Do It!”. Do 2018 r. ruch objął ponad 100 krajów i 17 milionów wolontariuszy, organizując coroczny World Cleanup Day. Estoński projekt rozwiązał problem globalny (zaśmiecenie planety), miał mocny przekaz (“Zróbmy to!” – uniwersalny i pozytywny język) oraz lidera w osobie Rainera Nõlvaka, który potrafił przekuć lokalną inicjatywę w wizję zmiany świata. Struktura jest zdecentralizowana – każdy kraj sam organizuje swoje akcje, korzystając z know-how ruchu. Partnerów również nie brakuje: Let’s Do It World współpracuje m.in. z Programem ONZ ds. Środowiska i wieloma NGO-sami na świecie. Dziś to jeden z najszybciej rosnących ruchów ekologicznych na świecie, będący zarazem inicjatywą społeczno-biznesową – bo wokół idei powstały startupowe rozwiązania technologiczne do mapowania odpadów i platformy koordynacji wolontariuszy.
• TransferWise (Estonia) – fintech jako ruch na rzecz uczciwych finansów: Estoński startup TransferWise (obecnie Wise) zaczął od prostego pomysłu: tanich, przejrzystych przelewów międzynarodowych dla każdego. Jednak za produktem stała misja walki z ukrytymi opłatami bankowymi. Wise zainicjował globalną kampanię “Stop Hidden Fees”, w ramach której zorganizowano petycje i naciskano na branżę finansową, by ujawniała prawdziwe koszty przewalutowań. Do akcji przyłączyły się tysiące klientów, media, a nawet politycy w Wielkiej Brytanii poparli postulaty firmy. TransferWise wykroczył poza marketing swojej usługi – stał się rzecznikiem systemowej zmiany w finansach, sprzedając ideę, że pieniądze powinny krążyć taniej i uczciwiej dla ludzi na całym świecie. To przykład firmy z regionu CEE, która urosła globalnie (obecnie obsługuje klientów w ponad 170 krajach), bo zbudowała ruch świadomych konsumentów finansowych wokół swojego “dlaczego”. Ludzie polecali tę usługę nie tylko dla oszczędności, ale z przekonania, że wspierają coś słusznego – presję na banki, by grały fair. Wise spełnił tym samym wszystkie warunki ruchu: globalny problem (drogie przekazy pieniężne), wspólny język (#StopHiddenFees stał się hasłem łączącym klientów), liderzy (Taavet Hinrikus – założyciel – regularnie zabierał głos jako ekspert od finansów konsumenckich), decentralizacja (program poleceń i społeczność użytkowników szerzą ideę oddolnie) oraz partnerstwa (m.in. współpraca z Change.org, by zbierać podpisy pod petycją).
• Prusa Research (Czechy) – globalna społeczność drukarzy 3D: Czeska firma założona przez Josefa Průšę produkowała początkowo hobbystyczne drukarki 3D, ale dzięki podejściu open-source zgromadziła wokół siebie globalny ruch makerów i entuzjastów druku 3D. Udostępnianie projektów, aktywna obecność w społeczności i budowanie wspólnoty użytkowników sprawiły, że Prusa stała się czymś więcej niż producentem – to platforma wymiany wiedzy i kult DIY (do it yourself) w druku 3D. Firma sprzedała już ponad 400 tysięcy drukarek do klientów w 160 krajach, osiągając ~10% udziału w światowym rynku drukarek desktopowych. Ważniejsze jednak, że Prusa utrzymuje “bliskie relacje ze społecznościami druku 3D na całym świecie” – prowadzi forum, biblioteki modeli, wspiera wydarzenia. Dzięki temu klienci stali się ambasadorami marki i częścią ruchu otwartej innowacji. Projekt Prusy od początku miał globalny charakter (druk 3D to zjawisko bez granic), posługiwał się wspólnym językiem pasji do tworzenia w domu, a sam Josef Průša wyrósł na lidera narracji w świecie druku 3D. Struktura jest rozproszona – niezależne grupy użytkowników na wszystkich kontynentach rozwijają modyfikacje, dzielą się poradami. Partnerów też nie brakuje, choćby w edukacji (drukarki Prusy są używane na uczelniach i warsztatach). To przykład, jak wizja “drukarki dla każdego” przeistoczyła się w globalny ruch makerów wspierających się nawzajem.
• Brainly (Polska) – edukacyjna platforma jako ruch uczących się: Polski startup Brainly (dawniej Zadane.pl) stworzył platformę, gdzie uczniowie zadają pytania, a inni uczniowie im odpowiadają. Pomysł okazał się uniwersalny – dziś Brainly to największa sieć edukacyjna świata z około 350 milionami użytkowników (przed epoką ChatGPT) na każdym kontynencie. Platforma rozwiązuje globalny problem – potrzebę pomocy w nauce i odrabianiu lekcji, z którą zmagają się uczniowie od USA przez Indie po Brazylię. Językiem ruchu jest idea crowdlearningu, czyli wzajemnego uczenia się – emocjonalnie atrakcyjna, bo odwołuje się do poczucia wspólnoty (“Nie ucz się sam – ucz się z nami!”). Brainly buduje narrację, że edukacja to wspólna przygoda, a nie samotna męka – liderami tej narracji są założyciele (Michał Borkowski i wsp.), którzy często podkreślają misję wyrównywania szans edukacyjnych. Decentralizacja jest w DNA platformy: treści tworzą użytkownicy, moderują społeczności lokalne w 35 krajach. Partnerstwa? Brainly współpracuje z instytucjami edukacyjnymi (np. w Polsce z GovTech przy akcji zdalnej edukacji), a globalnie pozyskało inwestorów wierzących w społecznościowy model nauki. To pozwoliło przetrwać nawet pojawienie się AI – Brainly integruje się z narzędziami AI zamiast z nimi walczyć. Społeczność Brainly to de facto ruch na rzecz swobodnego dzielenia się wiedzą, w którym uczniowie stają się zarówno odbiorcami, jak i twórcami wartości.
• Prezi (Węgry) – zmiana sposobu prezentacji idei: Choć Prezi to przede wszystkim firma oferująca oprogramowanie do prezentacji, jej oddziaływanie ma cechy ruchu. Założona w Budapeszcie platforma zerwała z nudnymi slajdami i zaproponowała nieliniowy, wizualny sposób prezentowania – czym zainspirowała miliony ludzi do kreatywnego dzielenia się historiami. Dziś Prezi ma ponad 160 milionów użytkowników na całym świecie, a jej podejście do prezentacji wpłynęło na kulturę komunikacji w biznesie i edukacji. Globalny problem? Prezi rozwiązało bolączkę znaną wszędzie: śmierć z nudów przy PowerPoincie. Wspólny język ruchu to hasło “świetna prezentacja to opowieść, nie slajdy” – zrozumiałe dla każdego, kto kiedykolwiek musiał przed kimś występować. Liderzy narracji to twórcy Prezi (Peter Arvai i zespół), którzy edukowali społeczność w nowym podejściu do prezentowania idei (m.in. poprzez wystąpienia na TED i blogi). Prezi zbudowało społeczność trenerów i entuzjastów na całym świecie, którzy sami propagowali tę metodę – to element decentralizacji. Partnerstwa z konferencjami (np. TED zainwestował w Prezi na wczesnym etapie) czy instytucjami edukacyjnymi pomogły dotrzeć do szerokiego grona odbiorców. W efekcie wokół produktu powstał ruch zmieniający sposób komunikacji – dziś mówimy o storytellingu w biznesie i prezentacjach wzbogaconych, co w dużej mierze zawdzięczamy trendowi zapoczątkowanemu przez Prezi. To dobry przykład, że nawet narzędzie software’owe może wygenerować zmianę kulturową, jeśli stoi za nim wyraźna misja (w tym wypadku: uczynić komunikację bardziej ludzką i angażującą).

Powyższe przykłady pokazują, że Europa Środkowa ma swoje “unicorni ruchów” – projekty, które dzięki odpowiedniemu podejściu osiągnęły wpływ wykraczający poza czysty biznes. Każdy z nich działa w innej branży, ale łączy je pewien wzorzec: śmiała wizja globalna połączona z lokalną autentycznością i zaangażowaniem społeczności.

Dlaczego Europa Środkowa ma przewagę?

Czy projekty z naszej części świata mają szczególne predyspozycje, by przeradzać się w ruchy? Z perspektywy lat można dostrzec kilka cech Europy Środkowo-Wschodniej (CEE), które stanowią przewagę w budowaniu międzynarodowych, zaangażowanych społeczności:

• Odporność systemowa i kultura „kombinowania”: Kraje Europy Środkowej mają za sobą dziesięciolecia burzliwych przemian – od transformacji ustrojowej po zawirowania gospodarcze. To ukształtowało przedsiębiorców, którzy są wyjątkowo odporni i kreatywni. Dorastaliśmy w niepewności – politycznej, ekonomicznej – więc nie szokują nas wstrząsy. Umiemy się dostosować, przyciąć koszty, odbudować od zera. Ta odporność jest bezcenna przy prowadzeniu globalnej ekspansji czy walce o zmianę społeczną, bo liderzy z CEE nie załamują rąk przy pierwszym kryzysie. Przeciwnie – trudności traktujemy jak normę, z którą trzeba sobie poradzić sprytem i pracą. Słynne polskie “kombinowanie” – szukanie nieszablonowych rozwiązań w trudnych warunkach – to w kontekście startupów nic innego jak umiejętność improwizacji i iteracji, gdy brakuje zasobów. Założyciele z naszego regionu nierzadko od początku muszą być “hakerami” – jeśli czegoś nie ma, to sami to skręcą z dostępnych części. Od dziecka uczymy się znajdować kreatywne skróty, “budować z resztek” i przetrwać; to najlepsza szkoła przedsiębiorczości. Taka zaradność i odporność to cechy przywódców ruchów – pozwalają przetrwać burze i utrzymać kurs, gdy inni by się poddali.
• Doświadczenie transformacji i wizja zmiany: Pokolenie obecnych liderów biznesu w CEE albo pamięta, albo zostało wychowane przez tych, którzy przeżyli wielką transformację lat 90. To unikatowe doświadczenie masowej zmiany społeczno-gospodarczej. Widać dzięki niemu namacalnie, że systemowe zmiany są możliwe, że można w dekadę zmodernizować kraj, zbudować od podstaw nowe instytucje. Ta pamięć zbiorowa przekłada się na mentalność “sky is the limit” – łatwiej nam wyobrazić sobie śmiałe zmiany, bo widzieliśmy je na własne oczy w naszych społeczeństwach. Odporność systemowa idzie tu w parze z pewną śmiałością wizji – skoro udało się dokonać niemożliwego (np. pokojowo obalić komunizm, urynkowić gospodarkę, wejść do UE i NATO), to czemu nie mielibyśmy rozwiązać kolejnego wielkiego problemu świata? W naszych liderach drzemie też gen pragmatyzmu – transformacja nauczyła nas, że zmiany to nie slogan, lecz konkretna praca u podstaw. Dlatego ruchy rodem z CEE często łączą idealizm z operacyjną konkretnością. Przykładowo, w krajach byłego bloku wschodniego silne są dziś ruchy prodemokratyczne czy antykorupcyjne (walka o praworządność, wolne media) – ich organizatorzy korzystają z lekcji poprzednich dekad. W biznesie zaś firmy z misją społeczną wiedzą, że poza górnolotną ideą muszą dostarczyć realną wartość, bo inaczej nie przetrwają na raczkującym rynku.
• Myślenie globalne od pierwszego dnia: Większość krajów regionu CEE ma relatywnie niewielkie rynki wewnętrzne, co paradoksalnie okazało się błogosławieństwem dla ambicji międzynarodowych. Startupy z Polski, Czech czy Estonii nie mogą “grać u siebie” – ich rynki są zbyt małe, więc są zmuszone od razu myśleć globalnie. Tworzą od początku produkty skalowalne na świat, wyceniane w euro lub dolarach, a nie tylko w lokalnej walucie. Ten born global mindset sprawia, że projekty z CEE są projektowane z myślą o różnorodnych użytkownikach, a założyciele wcześnie nabierają doświadczenia w międzynarodowym pitchowaniu pomysłów. Kiedy przychodzi moment budowania ruchu, łatwiej im przenieść idee na grunt innych krajów – od początku mieli to w planach. Dodatkowo, bariera językowa jest coraz mniejsza – młode pokolenie w naszej części Europy bardzo dobrze mówi po angielsku (często lepiej niż rówieśnicy z krajów południowej Europy), co ułatwia dialog z całym światem. Dzięki temu lider z Warszawy czy Budapesztu może swobodnie inspirować ludzi w Londynie czy San Francisco, nie czując kompleksów komunikacyjnych.
• Talent technologiczny i adaptacyjny: Europa Środkowa słynie z mocnej edukacji technicznej i matematycznej. Wykształciło to talent pool inżynierów i innowatorów konkurujący z najlepszymi na świecie. Co ważne, wielu z tych specjalistów pracowało dla zachodnich firm (outsourcing, korporacje) zdobywając obycie w globalnych standardach, a jednocześnie ucząc się elastyczności. Rezultat? Światowej klasy talenty, które są jednocześnie oszczędne, odporne i nastawione na rozwiązywanie problemów praktycznych. Takie osoby potrafią szybko adaptować najnowsze technologie czy metodologie pracy do lokalnych projektów – innymi słowy, mamy kompetencje adaptacyjne. Gdy trzeba zbudować platformę dla ruchu (np. aplikację dla wolontariuszy, system wymiany informacji), nasi inżynierowie i product managerowie zrobią to szybko i efektywnie kosztowo. W porównaniu do Doliny Krzemowej, potrafimy też działać lean – rozciągamy każdy eurocent, bo niższe koszty życia nauczyły nas efektywności. Mniej pieniędzy nie oznacza gorszego efektu – często oznacza sprytniejsze rozwiązania. Ta efektywność przydaje się, gdy ruch dopiero kiełkuje i brakuje dużych sponsorów.
• Diaspora i sieci wsparcia: Choć nie było to bezpośrednio wymienione w poleceniu, warto wspomnieć o jeszcze jednym atucie: rozległa diaspora z krajów CEE rozsiana po świecie, która często chętnie pomaga “swoim”. Polacy, Rumuni, Bułgarzy czy Ukraińcy mieszkają i pracują na całym globie, utrzymując więzi z ojczyzną. W efekcie founder z naszego regionu zwykle “zna kogoś, kto zna kogoś” w Londynie, Nowym Jorku czy Singapurze. Jak zauważył jeden z przedsiębiorców: diaspora Europy Środkowej to otwarta i pomocna sieć – jeśli potrzebujesz kontaktów w branży za granicą, prawdopodobnie jakiś rodak już tam jest i poda pomocną dłoń. Ta globalna pajęczyna kontaktów bywa bezcenna przy skalowaniu ruchu – pomaga wejść na nowe rynki, zrozumieć inne kultury, znaleźć lokalnych partnerów. Można powiedzieć, że mamy naturalnych ambasadorów na świecie, którzy z dumą obserwują sukcesy z kraju pochodzenia i często chcą się w nie włączyć. Wiele startupów z CEE zawdzięcza szybką ekspansję właśnie mądremu wykorzystaniu sieci emigrantów i byłych expatów.

Reasumując, Europa Środkowa ma „mięśnie” i „serce” do budowania ruchów. Mięśnie – bo nasi przedsiębiorcy są zahartowani, utalentowani i globalnie ogarnięci. Serce – bo historycznie cenimy wartości wspólnotowe, pamiętamy o solidarności (choćby przez dziedzictwo ruchu Solidarność w Polsce) i mamy motywację, by dogonić lepszy świat. To czyni z naszego regionu podatny grunt pod inicjatywy, które potrafią połączyć biznes z ideą zmiany społecznej na skalę międzynarodową.

Przekształcenie innowacyjnego projektu w globalny ruch społeczno-biznesowy to ambitne zadanie, ale – jak pokazują przykłady – jak najbardziej możliwe. Kluczem jest przekroczenie perspektywy pojedynczego produktu czy rynku i spojrzenie na swój projekt jak na zalążek większej zmiany. Jeśli Twój projekt rozwiązuje ważny problem, jeśli potrafisz nadać mu uniwersalny język i zgromadzić wokół niego ludzi gotowych działać, masz fundamenty pod ruch. Pamiętaj o roli lidera-narratora, który będzie latarnią dla innych. Projektuj struktury tak, by oddać część kontroli społeczności – pozwól użytkownikom, partnerom, fanom współtworzyć z Tobą przyszłość tej inicjatywy. Szukaj sojuszników w różnych sektorach, bo w jedności siła.

Europa Środkowa udowadnia, że nie trzeba być z Doliny Krzemowej, by myśleć na skalę globalną i zmieniać świat. Czasem nasza lokalna perspektywa, połączona z determinacją i kreatywnością wyrastającą z unikalnych doświadczeń, stanowi o przewadze. Budując ruch, bądź konkretny i autentyczny – unikaj pustego patosu i TED talkowych ogólników. Ludzie podążą za Tobą, jeśli zobaczą klarowny sens, ramy działania i prawdę w Twoich działaniach.

Na koniec warto zadać sobie pytanie: czy Twój własny projekt ma potencjał, by stać się ruchem? Jakie globalne “dlaczego” za nim stoi? Jeśli już znasz odpowiedź – działaj, testuj i iteruj. Ruchu nie zbuduje się w jeden dzień, to proces wymagający wytrwałości. Ale nagrodą jest coś znacznie cenniejszego niż jednorazowy zysk – wpływ, długofalowa lojalność społeczności oraz miejsce w globalnej rozmowie o przyszłości.

Dołącz do naszego newslettera

#GlobalGrowth #BusinessWithPurpose #InnovationToImpact #SocioBusiness #MovementBuilding #ThoughtLeadership #CEEStartups #ImpactEntrepreneurship #ExportStrategy #TechForGood #PurposeDrivenBusiness